مولتی ویتامین نخورید!

امروزه مولتی ویتامین ها در جهان بسیار پر مصرف هستند به طوری که گفته می شود حدود یک سوم بزرگسالان در آمریکا در حال حاضر از آنها استفاده می کنند. اغلب مردم با تصور بی خطر بودن مولتی ویتامین ها و بدون اطلاع از سود یا زیان آنها، بدون نسخه و به وفور از آنها برای بهبود یا حفظ سلامت خود استفاده می کنند. در حالی که از خطرات و عوارضی که مصرف بیش از حد یا غلط این مولتی ویتامین ها می تواند داشته باشد بی اطلاع هستند، در این مقاله قصد داریم به بررسی این عوارض و خطرات جانبی بالقوه بپردازیم.

مولتی ویتامین چیست؟

مولتی ویتامین ها عموماً به ترکیباتی مرکب از ویتامین ها و مواد معدنی گفته می شود که به شکل های مختلف مانند قرص، کپسول، پودر، ویال و آمپول تولید می شوند، اما با توجه به اینکه هیچ استانداردی در زمینه ترکیبات مولتی ویتامین ها وجود ندارد، گاهی ممکن است بسته به برند و شرکت تولید کننده، ترکیبات دیگری نیز به آنها اضافه شوند. توجه داشته باشید مولتی ویتامین ها باید با توجه به برچسب روی محصول یا توصیه پزشک یا دکترداروساز و یا متخصص تغذیه استفاده شوند.

آیا همه افراد نیاز به استفاده از مولتی ویتامین ها دارند؟

بر اساس اطلاعات موسسه ملی سلامت آمریکا، مصرف مکمل های دارویی در ریسک ابتلا به سرطان، بیماری های قلبی عروقی و سایر بیماری های مزمن تاثیری ندارند. در حقیقت با وجود اینکه بسیاری از افراد به طور خودسرانه از مولتی ویتامین استفاده می کنند، پیروی از یک رژیم غذایی درست و اصولی می تواند بسیاری از نیازهای ویتامینی و املاح آن ها را تامین کند و حتی فوایدی بیشتر از استفاده از انواع مکمل های دارویی به همراه داشته باشد. همچنین توجه به این نکته ضروری است که مکمل ها هرگز نمی توانند جایگزین غذاهای کامل شوند. با این حال استفاده از برخی مکمل های دارویی می توانند جایگزین خوبی برای افرادی باشد که به دلایلی نمی توانند همه نیاز های خود را از طریق رژیم غذایی بدست آورند. گروهی از این افراد در ادامه مقاله اورده شده است :

زنانی که قصد بارداری دارند

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) به زنانی که قصد بارداری دارند توصیه می کند حداقل از یک ماه قبل از لقاح تا 2 الی 3 ماه اول بارداری به میزان 400 میکروگرم در روز از مکمل اسید فولیک استفاده کنند. زیرا در صورت کمبود اسید فولیک مادر، نوزاد دچار مشکلاتی مانند نقص لوله های عصبی و یا آنانسفالی (عدم رشد مغز و جمجمه جنین) می شود.

مادران باردار

اغلب متخصصان زنان و زایمان به مادران باردار توصیه می کنند تا روزانه از یک عدد مولتی ویتامین مخصوص این دوران استفاده کنند. این کار به تامین ریزمغذی هایی چون اسید فولیک، آهن، ید و ویتامین D که بخصوص در دوران بارداری بسیار پر اهمیت هستند کمک می کند. گاهی ممکن است بعضی از مادران به دلایل فقر شدید یکی از ویتامین ها و یا املاح مورد نیاز دوران بارداری نیاز به مصرف مکمل ویتامینی جداگانه از یک یا چند ویتامین یا ماده معدنی داشته باشد که باید تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه تجویز شود.

نوزادان و کودکان

از آنجایی که شیر مادر ویتامین D کمی دارد، طبق توصیه آکادمی اطفال آمریکا نوزادانی که به طور انحصاری یا نیمه انحصاری، از شیرمادر تغذیه می کنند، لازم است روزانه از مکمل ویتامین D استفاده کنند. همچنین در صورت کمبود ویتامین B12 مادر، نوزادان مجاب به دریافت ویتامین D از طریق مکمل هستند. خردسالان و کودکان نیز در صورت کمبود دریافت ویتامین D از غذاها، لازم است از مکمل ویتامین D استفاده کنند.

سوء جذب

هر شرایطی که باعث اختلال در هضم طبیعی غذا در بدن شود، می تواند منجر به کاهش یا عدم جذب ریزمغذی ها شود. از جمله این شرایط:

برخی از بیماری های مزمن مانند سلیاک، عدم تحمل لاکتوز، پانکراتیت مزمن، کولیت اولسراتیو و فیبروز کیستیک
جراحی هایی که در آن بخش هایی از دستگاه گوارش برداشته می شوند. مانند جراحی های کاهش وزن(بایپس، اسلیو و…)
بیماری هایی که باعث بروز اسهال و استفراغ های مزمن می شود مانند بیماری های انگلی و عفونی
مصرف الکل نیز می تواند از جذب یکسری ویتامین ها مانند ویتامین های گروه B و ویتامین C جلوگیری کند.
مطالعات نشان داده اند افرادی که از رژیم های غذایی گیاهخواری پیروی می کنند معمولا سطح آهن، روی، ید، کلسیم، ویتامین D و بخصوص ویتامین B12 در آنها پایین تر است.
استفاده از برخی داروهای خاص برای مثال، برخی از دیورتیک ها که معمولا برای کاهش فشارخون تجویز می شوند، می توانند ذخایر پتاسیم، منیزیم و کلسیم بدن را تخلیه کنند. داروهای مهارکننده پمپ پروتون که برای رفلاکس اسیدمعده و سوزش سردل تجویز می شوند از جذب ویتامین B12 و گاهی کلسیم و منیزیم جلوگیری می کند.

عوارض استفاده از مولتی ویتامین ها

آیا استفاده از مولتی ویتامین ها می توانند عوارض جانبی به همراه داشته باشد؟

موسسه ملی سلامت آمریکا مصرف مولتی ویتامین هایی با میزان (DRI) یا میزان مصرف روزانه مرجع رژیمی را اغلب بی خطر تلقی می کند. این میزان برای افراد در سن و جنس مختلف مشخص شده است و باید طبق دستور پزشک یا متخصص تغذیه مصرف می شود. با این حال ممکن است بعضی از افراد یکسری از عوارض را حین مصرف مولتی ویتامین ها تجربه کنند، از جمله رایج ترین عوارض جانبی شامل موارد زیر است:

اسهال
یبوست
حالت تهوع
ناراحتی های معده

لازم به ذکر است عوارض جانبی روده ای اغلب موقتی و گذرا هستند و معمولا در صورت ادامه مصرف مولتی ویتامین، برطرف خواهند شد. اما در صورت تداوم علائم به پزشک خود مراجعه کنید.

استفاده از برخی مولتی ویتامین ها در بعضی افراد می تواند عوارض جانبی نادری نیز به همراه داشته باشد از جمله این عوارض:

سردرد
خونریزی بینی
نقرس
بیخوابی
واکنش های آلرژیک

این موارد به ندرت رخ می دهند بخصوص اگر دوز مواد مغذی موجود در مولتی ویتامین مورد استفاده شما از حد بالای ایمن روزانه (UL) تجاوز نکند.

نکته حائز اهمیت این است که افرادی که علاوه بر مولتی ویتامین ها از مکمل های دارویی یا غذاهای غنی شده نیز استفاده می کنند ممکن است میزان دریافتی ریزمغذی هایشان از UL آنها فراتر رود. بنابراین این افراد ریسک بروز عوارض بیشتر را خواهند داشت.

عوارض استفاده از ویتامین ها در دوز های بالا

استفاده از ویتامین ها در دوز های بالاتر از میزان توصیه شده گاه می تواند عوارض بسیار جبران نشده ای به همراه داشته باشد. در ادامه به اختصار به توضیح عوارض مصرف بالای هر یک از ویتامین ها می پردازیم.

عوارض استفاده از دوز بالای ویتامین های محلول در آب

ویتامین های محلول در آب به دلیل اینکه در آب حل می شوند و معمولا در بدن تجمع نمی یابند، در صورت مصرف در دوز بالا از طریق ادرار دفع شده و تجمع آن ها در بدن به ندرت رخ می دهد. به همین دلیل در صورت مصرف زیاد احتمالا عوارض جانبی شدیدی ایجاد نخواهند کرد. این ویتامین ها شامل ویتامین های گروه B و ویتامین C هستند با این حال استفاده از دوز بالای این ویتامین ها نیز بدون عوارض نخواهد بود.

عوارض مصرف زیاد ویتامین C

زمانی که دریافت ویتامین سی بالاتر از حد بالای ایمن روزانه (UL) باشد ممکن است باعث سنگ کلیه، اسهال شدید، گرفتگی عضلات، احساس سوزن سوزن شدن پوست، تهوع و استفراغ و سوزش سر دل شود.

عوارض مصرف زیاد ویتامینB1

عوارض ناشی از مصرف بیش از حد تیامین نادر اما گاه بسیار شدید است. عوارض خفیف مسمومیت با ویتامین ب ۱ شامل سردرد، ناراحتی معده و ضعف بدن بوده و مصرف بیش از حد آن عوارض حادی مانند آریتمی قلبی(ضربان قلب نامنظم)، فشار خون بالا و آبی شدن لب ها است.

عوارض مصرف زیاد ویتامینB2

حد بالای ایمن روزانه (UL) ویتامین ب ۲ از منابع غذایی و مکمل ها مشخص نشده است، زیرا روده فقط می تواند مقدار محدودی ریبوفلاوین را در یک زمان جذب کند و مقدار اضافی آن به سرعت از طریق ادرار دفع می شود. بنابراین سطح بالای مصرف قابل تحمل برای این ویتامین وجود ندارد.

عوارض مصرف زیاد ویتامین B3

دریافت بیش از حد ویتامین ب ۳ ، اغلب مشکلاتی مانند سرگیجه، ناراحتی معده، حالت تهوع، تاری دید و آسیب کبدی را ایجاد می کند. (34)

عوارض مصرف زیاد ویتامین B5

مصرف بیش از حد ویتامین B5 می تواند باعث اسهال شدید و کلسیفیکاسیون شریان ها(تجمع کلسیم در عروق خونی) شود و از این رو فرد را در معرض خطر ابتلا به مشکلات جدی قلبی_ عروقی قرار دهد.

عوارض مصرف زیاد ویتامین B6

در صورتی که ویتامین ب ۶ به میزان 10 برابر بالاتر از UL مصرف شود در طولانی مدت می تواند عوارضی مانند مشکلات عصبی، حساسیت به نور، ضایعات پوستی، سرگیجه و حالت تهوع را به دنبال داشته باشد

عوارض مصرف زیاد ویتامین B9

مصرف ویتامین ب ۹ نیز در دوز های بالاتر از UL می تواند خطرناک باشد چراکه می تواند موجب بروز مشکلاتی مانند ناراحتی معده، حالت تهوع، اسهال، گیجی، تغییرات رفتاری، واکنش های پوستی و تشنج شود.

عوارض مصرف زیاد ویتامین B12

مصرف بیش از حد ویتامین ب ۱۲ می تواند باعث عوارضی مانند اسهال، لخته شدن خون، واکنش های آلرژیک شدید و افزایش خطر سرطان پروستات شود.

عوارض استفاده از دوز بالای ویتامین های محلول در چربی

ویتامین های محلول در چربی، در چربی حل می شوند و برخلاف ویتامین های محلول در آب در صورت مصرف بیشتر برای استفاده در آینده در کبد و بافت چربی ذخیره می شوند. بنایراین درصورت مصرف بیش از حد مجاز روزانه به سطوح سمی می رسند و می توانند مشکلاتی را ایجاد کنند. این ویتامین ها شامل ویتامین A، D، E و K هستند. در ادامه به عوارض استفاده بیش از حد از هرکدام از این ویتامین ها می پردازیم.

عوارض مصرف زیاد ویتامین A

مصرف بیش از حد ویتامین A عوارضی مانند تاری دید، خستگی، خشکی پوست، ریزش مو، درد استخوان و مشکلات کبدی را به دنبال دارد.

مطالعات نشان داده اند که افرادی که سیگار می کشند یا مدتی است، سیگار را ترک کرده اند بهتر است از مصرف مولتی ویتامین های حاوی مقادیر بالای ویتامین A یا بتاکاروتن، که بدن آن را به ویتامین A تبدیل می کند، خودداری کنند. زیرا دریافت بیش از حد این مواد مغذی می تواند ریسک ابتلا به سرطان ریه را در این افراد افزایش دهد.

عوارض مصرف زیاد ویتامین D

گفته می شود پیامد اصلی ازیاد مصرف ویتامین دی، تجمع کلسیم در خون است، که می تواند باعث بروز مشکلاتی چون تهوع و استفراغ، ضعف و تکرر ادرار شود. همچنین سمیت ویتامین D نیز به نوبه خود ممکن است منجر به درد استخوان، مشکلات قلبی، مشکلات شناختی، نارسایی کلیوی و حتی در موارد شدید تر مرگ شود.

عوارض مصرف زیاد ویتامین E

مصرف مقادیر بیش از حد ویتامین E ممکن است منجر به خونریزی، تهوع، اسهال، خستگی، سردرد و مشکلات باروری شود.

عوارض مصرف بالای ویتامین E

عوارض مصرف زیاد ویتامین K

در مورد ویتامین K باید گفت، مطالعات گزارش عوارض خیلی شدید در اثر مصرف بیش از حد آن نداده اند. اما نکته حائز اهمیت این است که این ویتامین می تواند با داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها و رقیق کننده های خون تداخل داشته باشد. بنابراین بهتر است افرادی که از این داروها استفاده می کنند، در مورد استفاده از دوز بالای مکمل ویتامین K با پزشک خود مشورت کنند.

عوارض استفاده از املاح معدنی در دوز های بالا

استفاده از مکمل های حاوی مواد معدنی برای تامین نیازهای بدن مهم است اما باید توجه داشته باشیم که آن ها نیز مانند ویتامین های محلول در چربی، پتانسیل ذخیره شدن در بدن را دارند و در صورت مصرف در دوز بالا می توانند باعث بروز مسمومیت شوند. در ادامه به توضیح عوارض مصرف بالای برخی از مهم ترین و رایج ترین مکمل های حاوی مواد معدنی می پردازیم.

عوارض مصرف زیاد مکمل کلسیم

عوارض مصرف زیاد کلسیم

مصرف دوز بالای مکمل های حاوی کلسیم عموما باعث اختلال در جذب سایر مواد معدنی بدن می شود. استفاده از میزان بالاتر ULمی تواند باعث بروز یبوست نیز بشود. همچنین میزان کلسیم ادراری را افزایش دهد که این موضوع خود ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد.

عوارض مصرف زیاد آهن

مصرف دوزهای بالای آهن می تواند باعث دردهای شکمی، تهوع و یبوست شود. همچنین استفاده از دوزهای بالای مکمل آهن به طور مداوم می تواند به تدریج باعث تجمع آهن در کبد و مغز شده و حتی کشنده باشد. این موضوع به خصوص در کودکان، از اهمیت بیشتری برخوردار است.

عوارض مصرف زیاد روی

مسمومیت با روی به ندرت رخ می دهد اما در صورت مصرف بیش از حد مکمل های دارویی حاوی روی، می تواند مشکلاتی مانند تهوع و استفراغ، درد سر معده، خستگی و یا احتباس ادراری را ایجاد کند. همچنین در صورت مصرف دوز های بسیار بالای روی، می تواند با آهن و مس تداخل داشته باشد و جذب آن ها را دچار مشکل کند.

عوارض مصرف زیاد مس

مسمومیت با مس نیز ممکن است باعث عوارضی مانند درد شکمی، سرفه، تهوع و استفراغ، تب و لرز، زردی (یرقان)، احتباس ادراری و یا ضعف عضلانی شود.

به طور کلی، بهترین راه برای دریافت مواد مغذی، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و در صوزت تشخیص پزشک یا متخصص تغذیه استفاده از دوز مناسب از یک یا چند ویتامین می باشد. مولتی ویتامین ها نیز اغلب برای افرادی مناسب هستند که به دلایل مختلف قادر به دریافت مواد مغذی متناسب با خود از طریق رژیم غذایی روزانه نیستند و مصرف زیاد و خودسرانه آنها می تواند طیفی از عوارض خفیف تا شدید و حتی مرگ را برای فرد ایجاد کند.

بنابراین توصیه می کنیم از مولتی ویتامین ها و مکمل های ورزشی و داروئی تنها در صورت لزوم و با اطلاع از سود و زیان آن استفاده کنید و حتما با پزشک یا متخصص تغذیه خود در مورد نحوه ی مصرف آن ها مشورت کنید.

بلاگ