برای پاسخ به این سوال که “تغذیه ورزشی چیست؟” باید به زمان های قدیم برگردیم. بشر همیشه در تقلا برای یافتن بهترین انتخاب های مواد غذایی برای حفظ سلامت کلی و افزایش عملکرد فیزیکی بوده است.
پیشینه تاریخی تغذیه ورزشی چیست؟
فیلسوف و دانشمند معروف بقراط می گوید: “اگر ما بتوانیم به هر فرد مقدار مناسب تغذیه و ورزش به طوری که خیلی کم یا زیاد نباشد، بهترین راه را برای سلامتی یافته ایم.” روایت شده است که برخی از ورزشکاران یونانی از انجیر خشک به منظور افزایش عملکرد فیزیکی استفاده می کردند و به نوعی دوپینگ در آن دوران بود.
شناخته شده ترین داستان در مورد مصرف انجیر خشک به عنوان انرژی زا به زمانی برمی گردد که جنگی بین یونان و ایران در منطقه ای به نام اسپارتا در حال رخ دادن بود.
در میانه ی جنگ، ارتش یونان مجبورشد پیام رسانی را به آتن بفرستند تا در مورد خطر قریب الوقوع تخریب شهر توسط سربازان ایرانی هشدار دهد. بنابراین آن ها دونده ای حرفه به نام “فیدیفیدس” برای طی کردن مسیر تقریبا 240 کیلومتری بین اسپارتا تا آتن را اعزام کردند تا درمورد نزدیک شدن سربازان دشمن و درخواست کمک از آتن پیامی را مخابره کند. امروزه مسابقات جهانی ماراتن به دلیل این رویداد رخ داده در آن منطقه نام گذاری شده است که به نظر می رسد بیش تر یک داستان خیالی باشد و صحت آن تایید نشده است.
هم چنین جالینوس و سایر نویسندگان، مصرف قارچ و چای های گیاهی را در زمان مسابقات المپیک باستان در انتهای قرن سوم قبل از میلاد گزارش کرده اند. هم چنین گزارشاتی مبنی بر مصرف چای میت(mate tea) ، کاکائو و قهوه در بین تمدن های جنوب آمریکا به خصوص اینکاها وجود دارد. علاوه بر این “درامیوس از استیمفالوس” ، دونده ی سابق مسافت طولانی، رژیمی مبتنی بر گوشت را در میانه ی قرن پنجم را به جامعه ی ورزشی معرفی کرد. نمونه جالب دیگر از استفاده تجربی از تغذیه ورزشی در مورد ورزشکاری نخبه به نام مایلو از کروتون است که پنج المپیک پیاپی را از ۵۱۶تا ۵۳۲ قبل از میلاد را به قهرمانی دست یافت.
در کمال تعجب رژیم غذایی مایلو شامل ۹ کیلوگرم (۲۰ پوند) گوشت، ۹ کیلوگرم (۲۰ پوند) نان و 8.5 لیتر(18 پینت) شراب در روز بود که حدودا برابر با 57000 کالری در هر روز می باشد.
اگر چه این ارقام منطقی نیست اما مایلو یک ورزشکار حرفه ای و قوی با اشتهایی عظیم بود که ممکن است این تعداد کالری در روز را استفاده کرده باشد.
آغاز تحقیقات علمی در زمینه تغذیه ورزشی
شروع پژوهش های علمی
اولین شواهدی که تا به امروز در مورد زمینه تغذیه ورزشی مستند شده است از آثار علمی جان فون لیبیگ، متخصص فیزیولوژی ,که به طور مستقیم به تغذیه ورزشی مرتبط نبوده و بر روی مسیرهای اصلی سوخت و ساز عضلات انسان در اواسط قرن ۱۹ متمرکز بود.
یافته های اولیه او حاکی از آن بود که پروتئین منبع اصلی انرژی عضلات در حال فعالیت می باشد. زمان زیادی طول نکشید تا نظریه ی لیبیگ در مورد متابولیسم عضلا ت توسط پژوهش های علمی فون پتنکوفر و ویت رد شود و در سال 1866آن ها نشان دادند که چربی ها و کربوهیدرات ها می توانند توسط عضله های درحال انقباض استفاده شوند. بعدها “چاووکس” موفق شد ثابت کند که چربی ها قبل از مصرف توسط عضلات ابتدا باید به کربوهیدرات تبدیل شوند. پس از آن آزمایش های انجام شده توسط “زانتس” نشان داد که هم کربوهیدرات ها و هم چربی ها در عضله در حال فعالیت و حتی حالت استراحت متابولیزه می شوند.
در سال 1930 “کروگ” و “لینهارد” اثبات کردند که در بیش تر مواقع هر دوی این سوبستراها یعنی کربوهیدرات و چربی در یک زمان در عضله مصرف می شوند و پروتئین منبع اصلی انرژی در عضله نیست. پس از آن تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده که منجر به ایجاد سنگ بنایی برای درک فعلی ما از فیزیولوژی ورزشی و تغذیه ورزشی گردید.
درباره تغذیه ورزشی
تغذیه ورزشی را می توان به عنوان دانش فراهم کردن مقادیر مناسب ریزمغذی و درشت مغذی ها برای هر ورزشکاری در رشته های مختلف ورزشی بر اساس سبک زندگی شخصی، نیاز به انرژی و نیازهای خاص با هدف تطابق، سوخت رسانی و بهبود پس از جراحات تعریف نمود.
تغذیه ورزشی یک شاخه کاربردی از علم تغذیه است که ترکیبی از تغذیه و فیزیولوژی ورزش می باشد که فراتر از مرزهای علم تغذیه مرسوم می رود و به حداکثر رساندن بازده فعالیت فیزیکی و رسیدن ورزشکاران به سطوح حرفه ای در رشته خود کمک می کند.
وظیفه اصلی متخصصین تغذیه ورزشی
امروزه شاهد رشد روزافزون در جمعیت ورزشکاران می باشیم و نیاز ایجاب می کند تا دانشگاه های علوم پزشکی و متخصصین تغذیه رسمی، برنامه های آموزشی را به منظور آموزش متخصصین تغذیه ورزشی مجرب، گسترش دهند تا نیازهای انواع ورزشکاران تامین شود. یک متخصص تغذیه باید نیاز های خاص انواع گروه های ورزشی، تمامی گروه سنی، افراد دارای ناتوانی و سایر افراد با مشکلات سلامتی را درنظربگیرد.
وضعیت تغذیه ای هر ورزشکار باید به طور دقیق بررسی شود تا به حداکثر توان در رشته ورزشی خود برسد و هم چنین سلامت آن ها حفظ شود. اکثر ورزشکاران فقط بر روی سوخت رسانی به بدن خود از طریق مصرف درشت مغذی ها مثل پروتئین ها، کربوهیدرات ها و چربی ها می پردازند بدون اینکه توجهی به مصرف ویتامین ها و مواد معدنی ک نقش مهمی در اعمال بدن ما دارند، داشته باشند. حضور ویتامین ها و مواد معدنی به عنوان عوامل کمکی در آنزیم ها برای تولید انرژی و ساخت بافت ها و بازسازی آن ها غیرقابل اجتناب است. بنابراین مقادیر مناسب از ریزمغذی ها برای حداکثر فعالیت بدنی لازم می باشد.
رژیم غذایی ورزشی متعادل
رعایت رژیمی متعادل
علی رغم مقادیر زیادی موادغذایی که ورزشکاران هر روزه مصرف می کنند، هم چنان احتمال کمبود موادمغذی نظیر ویتامین دی، ویتامین K، ویتامین A، ویتامین B6، ویتامین ب ۹، ویتامین E، ویتامین B12، ویتامین سی، کلسیم، ید، منیزیم، روی، سلنیم و آهن.
چنین کمبود هایی می تواند عملکرد ورزشی فرد را کاهش دهد و دلیل اصلی آن عمدتا جایگزینی غذاهای طبیعی با غذاهای فرآوری و تصفیه شده می باشد که هیچ گونه ارزش غذایی ندارند.
فرآوری غذاها در کارخانه های تولیدی موجب کاهش محتوی باارزش آن ها نظیر مینرال ها، ویتامین ها، فیبرها و عناصر کمیاب می شود و از سوی دیگر مقادیر زیادی از شکر، نشاسته و چربی ها را وارد جریان خون می کند.
برآورد می شود که بیش از 90% ورزشکارانی که به طور منظم چه در سطح حرفه ای و چه به صورت تفریحی ورزش می کنند، به طور مکرر از مکمل های غذایی استفاده می کنند.
نگرانی های زیادی درخصوص مصرف مکمل های غذایی بدون نظارت های لازم در بین ورزشکاران وجود دارد که به طور حتم درصد بالایی دارد.
اگاهی درمورد مصرف مکمل ها
اکثر توصیه ها درخصوص مصرف مکمل ها از سوی افراد آموزش ندیده و غیررسمی در باشگاه ها و محیط های ورزشی داده می شود که هیچ گونه پیشینه علمی و تجربه ای ندارند. عدم آگاهی عمومی و آموزش ضعیف افرادی که با ورزشکاران سروکار دارند، منجر به انتخاب های ناایمن ورزشکاران درحیطه ی مکمل ها شده است.
برخلاف جمعیت عموم مردم، ورزشکاران ممکن است به 300% تا 600% DV اکثر ویتامین ها و مینرال ها نیاز داشته باشند تا نیاز های اضافی ورزشکاران را پس از تمرینات روزانه متناسب با شدت تمرین ها و کل کالری دریافتی آن ها تامین کند. بنابراین مصرف مکمل ها باید زیرنظر متخصصین تغذیه ورزشی باشد تا شرایطی را فراهم سازد تا ورزشکار بتواند به حداکثر توان ورزشی خود دست یابد و هم چنین از بازاریابی های دروغین شرکت ها که مدعی اثرگذاری بالای مکمل های تولیدی خود بدون شواهد کافی هستند، دور بماند.
آیا تغذیه ورزشی فقط برای ورزشکاران است؟
تصور غلطی بین مردم در هنگام استفاده از کلمه ی “ورزشکار” وجود دارد زیرا اکثر مردم فکر می کنند این کلمه تنها به افرادی که در سطح حرفه ای فعالیت میکنند اطلاق می شود، درحالی که ورزشکاران طف وسیعی را از افرادی که به طورتفریحی ورزشی می کنند تا ورزشکاران ملی و حرفه ای را شامل می شود که هر کدام نیاز های خاص خود را دارند. از این رو متخصصین تغذیه ورزشی باید برنامه های غذایی را بر اساس علم تغذیه و ورزش خود طراحی کنند تا متناسب با نیازهای خاص هر گروه از ورزشکاران باشد و به دست یابی به حداکثر توان و جلوگیری از بروز کمبودها کمک نماید.
به طورخلاصه تغذیه ورزشی علم طراحی رژیم های غذایی متناسب با افزایش سطح فعالیت فیزیکی به منظور بهبود و بازسازی مناسب پس از هر جلسه تمرینی و هم چنین افزایش مزیت رقابتی ورزشکاران در رقابت های ورزشی در سوح مختلف با حفظ سلامت کلی آن ها می باشد.
