آیا با رژیم غذایی دیابتی و ورزش می توان دیابت را درمان کرد؟

امروزه دیابت یکی از شایع ترین بیماری های مزمن است که میلیون ها نفر را در سراسر جهان درگیر کرده است درمان های زیادی برای این بیماری پیشنهاد شده است که خود زمینه این سوال است که آیا می توان دیابت را با رژیم غذایی و ورزش درمان کرد؟ ما در این مقاله سعی به پاسخ این سوال و معرفی بیشتر دیابت نوع2 و رژیم غذایی دیابتی بپردازیم (در طول مقاله هر جا صحبت از دیابت شد منظور دیابت نوع2می باشد).

شیوع و گسترش دیابت در جهان

به طور کلی دیابت به دو نوع اصلی دیابت نوع 1 که وابسته به انسولین و دیابت نوع 2 که غیر وابسته به انسولین است تقسیم می شود (البته انواع دیگری مانند دیابت بارداری(لینک دیابت بارداری سایت) ، دیابت نوزادان و… نیز وجود داردکه در مقالات قبلی به آن ها اشاره کردیم). شیوع دیابت نوع 2 در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته به سرعت در حال افزایش است. تخمین زده می شود حدود400 میلیون نفر در سراسر جهان با دیابت زندگی می کنند و حدود 193 میلیون نفر به دیابت تشخیص داده نشده مبتلا هستند.

دیابت نوع 2 بیش از 90 درصد از بیماران مبتلا به دیابت را تشکیل می دهد ، این بیماری عوارض زیادی را برای این بیماران به همراه دارد که می تواند ناراحتی های روانی و جسمی عمیقی برای بیماران و خانواده های آن ها به همراه داشته باشد و بار زیادی را بر سیستم های مراقبت بهداشتی وارد کند ، علی رغم افزایش روز افزون دانش در مورد عوامل خطر دیابت نوع 2 و برنامه های پیشگیری از آن، بروز و شیوع این بیماری در سطح جهانی همچنان در حال افزایش است تشخیص زود هنگام از طریق برنامه های غربالگری و در دسترس بودن درمان های ایمن و موثر با پیشگیری یا به تاخیر انداختن عوارض و مرگ و میر همراه است . اگرچه تشخیص سریع و درمان دیابت می تواند تا حد زیادی کمک کننده باشد.

علت بروز دیابت نوع 2 چیست؟

علت بروز دیابت نوع2 می تواند ناشی از مقاومت به انسولین (کاهش حساسیت بافت ها به انسولین) و نارسایی سلول های بتا پانکراس باشد در این نوع دیابت سطح انسولین ممکن است نرمال، کاهش یا افزایش یافته باشد اما برای غلبه بر مقاومت به انسولین کافی نیست، در نتیجه، هیپرگلیسمی ایجاد می شود. در ابتدا بدن سعی در افزایش جبرانی ترشح انسولین (هیپرانسولینمی) دارد که غلظت گلوکز را در سطح طبیعی حفظ می کند با این حال، در بسیاری از افراد، لوزالمعده قادر به تولید انسولین کافی نیست، که منجر به افزایش قند خون مزمن می شود و به دنبال آن دیابت بروز می کند.

انواع عوارض دیابت نوع 2

در صورت عدم تشخیص و کنترل دیابت ، این بیماری می تواند عوارض زیادی از جمله خطر پیشرفت عوارض میکروواسکولار (نفروپاتی، نوروپاتی ، رتینوپاتی) و ماکروواسکولار (بیماری عروق کرونر ، بیماری شریانی محیطی و سکته مغزی) را به همراه داشته باشد همچنین از عوارض دیگر دیابت نوع2 می توان به

• هایپوگلایسیمی
• تکرر ادرار
• تشنگی شدید
• خستگی
• مشکلات روحی و روانی

اشاره کرد.

معیارهای تشخیصی دیابت نوع 2

برای تشخیص دیابت باید آزمایش ،هموگلوبین A1C و قند دو ساعته و قند خون ناشتا در بزرگسالان دچار اضافه وزن یا چاق (BMI بزرگتر یا مساوی 25 باشد) حتما انجام شود ،همچنین سابقه فامیلی ابتلا به دیابت مهم است و بستگان درجه یک مبتلایان به دیابت باید مورد پایش قرار بگیرند. نژاد و قومیت نیز از جمله عوامل خطر غیر قابل پیشگیری در ابتلا به دیابت می باشد. بررسی تاریخچه بیماری های مزمن قلبی_عروقی (CVD) ، فشارخون بالا (بیشتر یا مساوی 90/140 میلی متر جیوه ) یا تحت درمان فشار خون بالا از دیگر  عوامل خطر دیابت هستند. 4 روش برای تشخیص دیابت در غیاب هایپرگلایسمی واضح مورد استفاده قرار می گیرد:

1. گلوکز پلاسمای ناشتا 126 mg/dl باشد( ملاک ناشتایی عدم دریافت کالری برای 8 ساعت است)
2. گلوکز پلاسمای 2 ساعته 200 mg/dl باشد.
3. هموگلوبین A1C6 % باشد.
4. در بیماری با علائم کلاسیک هایپرگلایسمی یا بحران هایپرگلایسمی، گلوکز پلاسمای تصادفی < 200 mg

قابل ذکر است تستA1C Hb استاندارترین و معتبرترین روش برای ارزیابی سطح گلوکز خون در طولانی مدت است.

اصلی ترین  درمان های  دیابت

اصول درمان و کنترل همه انواع دیابت شامل :

• رژیم غذایی
• فعالیت فیزیکی
• پایش گلوکز خون
• دارو درمانی
• آموزش های خود کنترلی و حمایتی

یکی از اهداف درمان دیابت کنترل گلوکز، لیپید، و فشارخون به منظور جلوگیری ،به تاخیرانداختن یا کنترل عوارض ناشی از دیابت با به حداقل رساندن اختلال قند خون و افزایش وزن است استفاده از داروهای نظیر متفورمین، مهارکننده های آلفا گلوکوزیداز، اورلیستات ، آنتاگونیست گیرنده پپتید شبه گلوکاگون و تیازولیدیندیون ها می تواند باعث کاهش بروز دیابت با درجات متفاوت شود. با این حال هیچ کدام از آنها توسط سازمان غذا و دارو آمریکا به خصوص برای پیشگیری دیابت تایید نشده اند. متفورمین قوی ترین شواهد را به عنوان درمان دارویی برای پیشگیری از دیابت نشان داده است، اگرچه ثابت شده است که رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی در مورد پیشگیری و به تاخیر انداختن دیابت موثرتر از متفورمین است در ادامه به معرفی دقیق تر رژیم غذایی دیابتی می پردازیم.

بهترین رژیم غذایی مخصوص دیابتی ها

در درمان دیابت مشاوره و مداخلات تغذیه ایی بسیار حائز اهمیت است ، انتخاب غذای سالم و رژیم غذایی اختصاصی در فرد مبتلا به دیابت نوع 2  اهمیت بالایی دارد .در رژیم غذایی دیابتی سعی می شود نیازهای تغذیه ای افراد متناسب با شرایطشان با ترجیحات فرهنگی و شخصی ، دانش و آگاهی از سلامتی ، انتخاب شود و فرد بتواند انتخاب های غذایی سالم داشته باشد.

همچنین در رژیم غذایی دیابتی سعی می شود فرد برای ایجاد تغییرات رفتاری و پیروی از الگوی غذایی سالم و مصرف غذاهای مغذی و متنوع در سهم های غذایی مناسب که خود می تواند باعث کنترل عوارض دیابت و حفظ و کنترل وزن فرد در محدوده نرمال گردد، تشویق شود. از دیگر ویژگی های بارز این رژیم توزیع متناسب کربوهیدرات بین وعده های غذایی و استفاده کافی از سبزیجات متنوع و نان و غلات سبوسدار،چربی های مفید ولبنیات می باشد.

بهترین رژیم غذایی مخصوص دیابت نوع2

در ادامه مقاله به معرفی مواد غذایی مفیدی که در رژیم غذایی دیابتی تاثیر ویژه ای دارند و به درمان و بهبود وضعیت قندخون دیابتی ها کمک می کند می پردازیم لازم است تا با توجه به صلاح دید متخصص تغذیه خود از هریک از این مواد غذایی به تناسب در رژیم غذایی دیابتی افراد استفاده شود.

غذاهای مفید در رژیم غذایی دیابتی

• ماهی های چرب

استفاده از ماهی های چرب مانند ماهی سالمون، ساردین، شاه ماهی، آنچوی و ماهی خال مخالی در رژیم غذایی دیابتی توصیه می شود چراکه این ماهی ها منابع عالی اسیدهای چرب امگا 3 (DHA و EPA)هستند که فواید بسیاری برای سلامت قلب دارند. مصرف کافی این چربی ها برای افراد دیابتی بسیار حائز اهمیت است چرا که ریسک ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی در این افراد بالاست، DHA  و EPA از سلول هایی که رگ های خونی شما را پوشانده اند محافظت می کنند، نشانگرهای التهاب را کاهش می دهند و به بهبود عملکرد شریان ها کمک می کنند مطالعات همچنین نشان می دهد که خوردن ماهی های چرب می تواند به تنظیم قند خون نیز کمک کند ماهی همچنین منبع عالی پروتئین با کیفیت بالا است که خود به تثبیت سطح قند خون و احساس سیری کمک می کند.

• سبزیجات برگدار

سبزیجات سبز برگ دار بسیار مغذی و کم کالری هستند آنها همچنین دارای کربوهیدرات های قابل هضم یا کربوهیدرات های جذب شده توسط بدن هستند، بنابراین تأثیر قابل توجهی بر سطح قند خون ندارند استفاده از این سبزیجات برگدار(مانند : اسفناج، کلم پیچ) در رژیم غذایی دیابتی بسیار کمک کننده است چراکه منابع خوبی از بسیاری از ویتامین ها و مواد معدنی از جمله ویتامین C هستند برخی شواهد نشان می دهد که افراد مبتلا به دیابت نسبت به افراد سالم سطح ویتامین C کمتری دارند و ممکن است نیاز بیشتری به ویتامین C داشته باشند. از آنجایی که ویتامین C به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی عمل می کند و دارای خواص ضد التهابی است می تواند به افراد مبتلا به دیابت کمک کند تا سطح ویتامین C سرم خود را افزایش دهند و در عین حال التهاب و آسیب سلولی را کاهش دهند.

سبزیجات برگدار مفید برای درمان دیابت

• کلم بروکلی

کلم بروکلی یکی دیگر از سبزیجات مغذی است که وجود در ان در رژیم غذایی دیابتی اثرات مفید زیادی را به همراه دارد نصف فنجان بروکلی پخته شده حاوی تنها 27 کالری و 3 گرم کربوهیدرات قابل هضم است همچنین حاوی مواد مغذی مهم مانند ویتامین C و منیزیم است بروکلی همچنین می تواند به کنترل قند خون دیابتی ها کمک کند مطالعات همچنین  نشان داده اند که مصرف جوانه بروکلی منجر به کاهش گلوکز خون در افراد مبتلا به دیابت می شود این کاهش سطح گلوکز خون احتمالاً به دلیل وجود یک ماده شیمیایی به نام سولفورافان است،که در سبزیجات چلیپایی مانند کلم بروکلی و جوانه آن ها یافت می شود.

• دانه چیا

دانه چیا یکی دیگر از  غذای فوق العاده در رژیم غذایی دیابتی است ، این دانه های کوچک سرشار از فیبرهستند (11 گرم از 12 گرم کربوهیدرات موجود در یک وعده 28 گرمی دانه چیا فیبر است که قند خون را افزایش نمی دهد) اهمیت این فیبرها در این است  فیبر محلول موجود در دانه های چیا می تواند با کاهش سرعت حرکت غذا در روده و سرعت جذب، سطح قند خون را کاهش دهد فیبرهمچنین گرسنگی را کاهش می دهد و باعث افزایش احساس سیری می شود این در صورتی است که چیا کربوهیدرات قابل هضم کمی نیز دارد. دانه چیا همچنین به کاهش فشار خون و نشانگرهای التهابی کمک می کند.

خواص چیا برای درمان دیابت نوع 2

• لوبیا قرمز

لوبیا قرمز یکی از حبوبات مقرون به صرفه، مغذی و فوق العاده سالم است که مصرف آن در رژیم غذایی دیابتی توصیه می شود لوبیا قرمز غنی از ویتامین های گروه B، مواد معدنی مفید (کلسیم، پتاسیم و منیزیم) و فیبر است همچنین شاخص گلیسمی بسیار پایینی دارد که برای مدیریت دیابت مهم است مطالعات همچنین نشان داده است مصرف لوبیا می تواند به پیشگیری از دیابت نیز کمک کند.

• مغزیجات

اکثر انواع آجیل حاوی فیبر هستند و کربوهیدرات خالص کمی دارند، تحقیقات بر روی انواع آجیل های مختلف نشان داده است که مصرف منظم مغزیجات التهاب و قند خون(HbA1c) و LDL (کلسترول بد) را کاهش می دهد مصرف آجیل همچنین باعث حفظ سلامت قلب افراد دیابتی می شود در مطالعه ای که بر روی افراد مبتلا به دیابت نوع 2  انجام شده بود نشان داد که مصرف مغزیجاتی مانند گردو، بادام، فندق و پسته خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی_عروقی و مرگ را کاهش می‌دهد تحقیقات همچنین نشان می دهند که مصرف آجیل می تواند سطح گلوکز خون را بهبود دهد لذا استفاده مناسب از این مغزیجات در رژیم غذایی دیابتی و درمان دیابت اهمیت دارد.

• سرکه سیب

مصرف سرکه سیب فواید زیادی برای سلامتی همه افراد مخصوصا افراد دیابتی دارد چراکه حاوی کمتر از 1 گرم کربوهیدرات در هر قاشق غذاخوری است و اثرات مفیدی بر سطح قند خون ناشتا و HbA1c دارد. سرکه سیب همچنین دارای خواص مفید دیگری از جمله اثرات ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی است استفاده از این ماده غذایی در رژیم غذایی دیابتی می تواند به شکل مخلوط 4 قاشق چای خوری در یک لیوان آب هر روز قبل از هر وعده غذایی استفاده شود هچنین می توانید به ازای هر لیوان آب 1 قاشق چای خوری  سرکه سیب استفاده کنید تا طعم آن قوی نباشد و به مرور به حداکثر 4 قاشق غذاخوری سرکه در اب افزایش دهید. (2)

• سیر

سیر با وجود اندازه کوچک و کالری کم خواص فوق العاده دارد یک حبه (3 گرم) سیر خام حدود 4 کیلو کالری داردهمچنین حاوی:

• منگنز
• ویتامین B6
• ویتامین C
• سلنیوم
• فیبر

است تحقیقات نشان می دهد استفاده از سیر در رژیم غذایی دیابتی به بهبود قندخون و تنظیم کلسترول کمک می کند.

غذاهایی غیر مجاز در رژیم غذایی دیابتی

به همان اندازه ای که شناخت غذاهای مفید در رژیم غذایی دیابتی مهم است ، اجتناب و درک اینکه مصرف کدام غذاها باید محدود شود نیز مهم است چراکه بسیاری از غذاها و نوشیدنی ها حاوی کربوهیدرات و قند اضافه هستند که علاوه بر افزایش وزن می تواند باعث افزایش سطح قند خون شوند یا غذاهایی که می توانند عوارض این بیماری را شدت ببخشند و به طور مثال بر سلامت قلب تأثیر منفی بگذارند . در ادامه به معرفی غذاهایی که مصرف آن ها در رژیم غذایی دیابتی باید محدود یا از مصرف آنها باید اجتناب کرد می پردازیم.

• غلات تصفیه شده

غلات تصفیه شده مانند نان سفید، پاستا و برنج کربوهیدرات بالا و فیبر کمی دارند این امر باعث می شود این غذاها سطح قند خون را سریعتر از همتایان غلات کامل خود افزایش دهند مطالعات نشان داده است در  افراد مبتلا به دیابت پس از خوردن برنج سبوس دار نسبت به برنج سفید تثبیت سطح قند خون به طور قابل توجهی ، اتفاق می افتد .لذا استفاده از غلات سبوسدار در رژیم غذایی دیابتی اهمیت بالایی دارد.

غذاهای غیرمجاز در رژیم دیابتی

• نوشیدنی های شیرین شده با شکر

نوشیدنی‌های شیرین‌شده با قند مانند : نوشابه، چای شیرین و نوشیدنی‌های انرژی‌زا و… نه تنها فاقد مواد مغذی هستند، بلکه حاوی مقداری زیادی قند در هر وعده نیز هستند که خود می‌تواند باعث افزایش سریع سطح قند خون شود لذا توصیه به اجتناب از این نوشیدنی ها در رژیم غذایی دیابتی ضروری است.

• الکل

معمولاً به افراد مبتلا به دیابت توصیه به محدود کردن الکل مصرفی می شود چراکه الکل می تواند خطر افت قند خون را افزایش دهد، به خصوص اگر با معده خالی مصرف شود.

• آب میوه

اگرچه می توان در حد اعتدال و گاهی از آب میوه  طبیعی استفاده کرد، اما در همه افراد مخصوصا در رژیم غذایی دیابتی بهتر است تا حد امکان از میوه کامل به جای آبمیوه استفاده کنید زیرا آب میوه حاوی همان مقدارکربوهیدرات و قند موجود در میوه های تازه است، اما فاقد فیبر مورد نیاز برای کمک به تثبیت سطح قند خون است لذا سریعا قندخون را بالا می برد.

• غلات صبحانه

بیشتر انواع غلات صبحانه دارای قند افزوده بسیار بالایی هستند هنگام خرید غلات صبحانه، حتما برچسب ارزش غذایی آن ها را به دقت بررسی کنید و انواع کم قند را انتخاب کنید همچنین سعی کنید غلات صبحانه ای را انتخاب کنید که حاوی ، بلغور جو دوسر است چرا که غنی از فیبر اند و آن را به طور خام با کمی میوه تازه یا لبنیات مثل شیر کم چرب مصرف کنید.

اهمیت مکمل ها در رژیم غذایی دیابتی

استفاده از برخی از مکمل ها در کنار رژیم غذایی دیابتی می تواند به درمان دیابت کمک بالایی داشته باشد در زیر به برخی از این مکمل ها اشاره کردیم:

• ویتامین E : برای خنثی کردن استرس اکسیداتیو ناشی از دیابت کمک کننده است.
• ویتامین ب ۶ : این ویتامین برای کاهش سنتز محصولات گلیکوزیلاسیون پیشرفته ناشی از دیابت مفید است.
• ویتامین دی : برخی تحقیقات نشان داده اند که مصرف مکمل ویتامین Dمی تواند باعث کاهش قندناشتا و مقاومت به انسولین شود.
• کروم : تحقیقات نشان داده است که مکمل کروم می تواند روی کنترل قند ناشتا و قند سه ماهه تاثیر بسزایی داشته باشد.
• دارچین : مطالعات نشان داده است استفاده از دارچین در رژیم غذایی افراد دیابتی می تواند تمام شاخص های قندی(قندخون ناشتا، قند خون دوساعته، HbA1C، انسولین ناشتا و مقاومت و حساسیت به انسولین) و شاخص های لیپیدی مانند کلسترول را بهبود دهد، در کسانی که تازه مبتلا شده اند مصرف دارچین باید با احتیاط صورت بگیرد.
• مکمل مولتی ویتامین –مینرال
• صمغ گوار
• خار مریم

اهمیت ورزش در بیماران دیابتی

فعالیت بدنی و ورزش باید بخش جدایی ناپذیر برنامه درمانی افراد دیابتی باشد چرا که ورزش به بهبود حساسیت به انسولین ، کاهش عوامل خطر قلبی – عروقی ، کنترل وزن و بهبود سلامتی آن ها کمک می کند  با رعایت یکسری نکات ، اکثر افراد دیابتی می توانند با خیال راحت ورزش کنند که البته این برنامه ورزشی فردی بسته به علاقه، سن ، سلامت عمومی ، و سطح آمادگی جسمانی هر فرد متفاوت خواهد بود.

هر دو نوع ورزش هوازی و بی هوازی در افراد دیابتی حائز اهمیت است ورزش هوازی شامل حرکات ریتمیک ، تکراری و ادامه دار عضلات بزرگ حداقل به مدت 10 دقیقه در یک بار است به عنوان مثال میتوان به پیاده روی ، دوچرخه سواری ، آهسته دویدن، شنا و بسیاری از ورزش ها اشاره کرد که در بزرگسالان مبتلا به دیابت توصیه می شود حداقل 150 دقیقه فعالیت فیزیکی هوازی با شدت متوسط در هفته داشته باشند.

ورزش بی هوازی ، که به آن تمرین مقاومتی نیز گفته می شود، شامل فعالیت هایی است که از قدرت عضلانی برای حرکت دادن وزنه یا کار در برابر بار مقاومتی استفاده می شود به عنوان مثال میتوان به وزنه برداری و تمرینات ایجاد کننده مقاومت اشاره کرد

تحقیقات نشان داده است استفاده ترکیبی از ورزش های هوازی و قدرتی برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 مزایای بیشتری دارد و تاثیرات مطلوبی بر سطوح گلوکز ناشتا و پس از غذا، حساسیت به انسولین و سطوح انسولین ناشتا دارد. همچنین تمرین ترکیبی نسبت به تمرینات هوازی یا مقاومتی به تنهایی کاهش قابل توجهی در HbA1c ایجاد کرد. در مقالات بعدی بیشتر به توضیح و ورزش های مناسب برای افراد دیابتی می پردازیم.

اهمیت ورزش در دیابتی ها

با توجه به توضیحاتی که ارائه شد استفاده از یک رژیم غذایی درست و اصولی ، طبق شرایط بیمار دیابتی به همراه ورزش و فعالیت بدنی کافی می تواند تا حد زیادی به درمان و کاهش عوارض دیابت کمک کند، برای گرفتن رژیم دیابتی خود از طریق این لینک اقدام کنید.