بهترین رژیم غذایی دیابت بارداری

دوران بارداری دوران بسیار حساسی است که در آن سلامتی مادر از اهمیت بسیاری برخوردار است ،شرایط زمینه ای، بیماری ها و اختلالات ایجاد شده در دوران بارداری می تواند برای سلامت مادر و جنین و یا هردو خطرساز باشد ،دیابت بارداری یکی از شکایات رایج مادران در دوران بارداری است که می تواند منجر به پیامدهای نامطلوب و پرخطر شود، در این مقاله سعی داریم به توضیح بیشتر در مورد علت وقوع دیابت بارداری ، رژیم غذایی دیابت بارداری و توصیه های تغذیه ای کلیدی برای کنترل دیابت بارداری بپردازیم.

علت دیابت بارداری

تقریباً در اکثر مادران به دلیل تغییرات هورمونی که در طی بارداری ایجاد می‌شود، درجاتی از عدم تحمل گلوکز مشاهده ‌می شود و مقدار قند خون آنها افزایش می‌یابد، ولی به اندازه‌ای نیست که بتوان آن را بیماری دیابت(دیابت بارداری) در نظر گرفت.

در طی بارداری افزایش یک سری از هورمون‌های مترشحه از جفت به انتقال مواد غذایی از مادر به جنین و در نتیجه پیشرفت رشد جنین کمک می‌کند ، بخش دیگری از هورمون‌هایی که در جفت تولید می‌شوند، در جهت پیشگیری از افت قند خون مادر فعالیت می‌کنند.

این هورمون ها از طریق ممانعت از عملکرد انسولین زمینه اختلال عدم تحمل گلوکز (افزایش قند خون) را فراهم می‌کنند ، در مقابل بدن برای جلوگیری از افزایش قند خون مجبور خواهد بود انسولین بیشتری ترشح نماید تا قند به درون سلول‌ها منتقل شود و برای تولید انرژی در اختیار سلول‌های بدن قرار گیرد ،چنانچه سلول‌های لوزالمعده (پانکراس ) نتواند انسولین را به میزان کافی ترشح کند، میزان قند خون افزایش می‌یابد و در نهایت منجر به بروز دیابت بارداری می‌شود.

معیار تشخیص دیابت بارداری

تمام زنان باردار در هفته 24 تا 28 بارداری باید از نظر ابتلا به دیابت بارداری GDM مورد غربالگری قرار بگیرند و فقط برای افرادی که نتایج غیرطبیعی قندخون یک ساعته دارند، تست تشخیصی دو ساعته انجام می شود.

معیارهای غربالگری دیابت بارداری

چه مادرانی باید مرتبا مورد غربالگری دیابت بارداری قرار بگیرنند؟

1. بستگان درجه یک مادر مبتلا به دیابت باشند
2. بررسی تاریخچه ابتلا مادر به CVD
3. فشارخون بالا مادر(بیشتر یا مساوی 90/140 میلی متر جیوه یا تحت درمان فشار خون بالا)

معیارهای تشخیص دیابت بارداری

پس از دریافت خوراکی 75 گرم گلوکز (OGTT)، اگر حداقل یکی از موارد زیر وجود داشته باشد فرد مبتلا به دیابت بارداری است:

طبق سازمان بهداشت جهانی

1. گلوکز پلاسمای ناشتا: 92-125mg/d
2. گلوکز پلاسمای 1 ساعته: ≥  180mg/dl
3. گلوکز پلاسمای 2 ساعته : 153-199mg/d

طبق انجمن بین المللی گروه های مطالعاتی دیابت و بارداری

معیار تشخیص دیابت بارداری یکی از موارد زیر است:

1. گلوکز پلاسمای ناشتا : ≥ 95 mg/dl
2. گلوکز پلاسمای 1 ساعته : ≥ 180mg/dl
3. گلوکز پلاسمای 2 ساعته : ≥ 153 mg/dl

عوارض دیابت بارداری

• خطر زایمان زودرس
• اختلالات تنفسی
• قندخون بالا
• ابتلا به دیابت در زندگی
• خطر ابتلا به فشارخون بالا
• داشتن جنین بزرگ
• افزایش احتمال زایمان سزارین

راهکارها و درمان های دیابت بارداری

اصول درمان و کنترل همه انواع دیابت شامل روش های زیر می باشد :

• تغذیه درمانی
• فعالیت فیزیکی
• پایش گلوکز خون
• دارو درمانی
• آموزش های خود کنترلی و حمایتی

یکی از اهداف مهم مدیریت پزشکی ، فراهم کردن امکانات و ابزارهای ضروری برای دستیابی به بهترین درجه از کنترل گلوکز، لیپید و فشارخون به منظور جلوگیری ، به تاخیرانداختن یا کنترل عوارض دیابت شامل عوارض میکروواسکولار ( نفروپاتی ، نوروپاتی ، رتینوپاتی ) وعوارض  ماکروواسکولار ( بیماری عروق کرونر ، بیماری شریانی محیطی و سکته مغزی ) ناشی از دیابت است که با به حداقل رساندن هایپوگلایسمی و افزایش وزن قابل دستیابی است.

همچنین لازم است به فرد مبتلا به دیابت، آموزش درست خودمدیریتی و مراقبت های بهداشتی و خودپایشی گلوکز خون صورت بگیرد.

زنان مبتلا به دیابت بارداری باید تحت کنترل قرار بگیرند و توسط یک تیم درمانی از جمله متخصص دیابت،کارشناس تغذیه و… مدیریت شوند.

جهت کنترل قندخون ممکن است مصرف دارو ضروری باشد ، که با مشورت با پزشک متخصص ، دارو متناسب با شرایط بیمار تجویز می شود.

همان طور که اشاره کردیم اولین قدم برای کنترل دیابت بارداری رژیم درمانی و داشتن یک رژیم غذایی دیابت است در ادامه مقاله به توضیح رژیم دیابت بارداری و توصیه های مخصوص آن می پردازیم.

درمان های دیابت بارداری

بهترین رژیم غذایی برای دیابت بارداری

بهترین رژیم غذایی برای دیابت بارداری رژیمی است که علاوه بر کنترل کربوهیدرات ، مواد مغذی و انرژی کافی برای سلامت مادر و جنین فراهم کند ، همچنین باعث تامین انرژی کافی، پیشگیری از افزایش وزن نامناسب بارداری، دستیابی و حفظ قندخون در سطح نرمال و عدم ایجاد کتوز شود. توصیه های تغذیه ای ویژه بر اساس ارزیابی شرایط فردی و ثبت های قندخون تعیین و اصلاح می شود. تمام مادران مبتلا به دیابت بارداری در زمان تشخیص باید یک روند رژیم درمانی را در پی بگیرنند. همچنین برای تنظیم بهترین رژیم غذایی برای دیابت بارداری :

• پایش گلوکز خون
• کتون زمان ناشتایی
• اشتها
• افزایش وزن

فرد باید در نظر گرفته شود تا رژیم غذایی دیابت یک برنامه غذایی، مناسب و فردی سازی شده باشد.

مهم ترین ویژگی های رژیم غذایی دیابت

مشاوره و تنظیم رژیم غذایی دیابت بارداری باید توسط یک متخصص تغذیه انجام شود چرا که  انتخاب غذای سالم ، استراژی برنامه نویسی غذایی فردی سازی شده در فرد مبتلا به دیابت بارداری بسیار مهم است. بهترین رژیم غذایی برای دیابت بارداری ،رژیمی است که در آن کربوهیدرات بین وعده های غذایی متناسب با شرایط فرد مراجعه کننده تقسیم می شود و تمام گروه های غذایی در دوران بارداری باید به تناسب در رژیم غذایی توزیع شود این گروه های غذایی شامل : لبنیات، سبزیجات، میوه، نان و غلات، گوشت و گروه چربی و قند هستنند. تنظیم رژیم غذایی دیابت بارداری حتما باید توسط یک متخصص تغذیه و طبق شرایط فرد انجام شود.

رژیم مدیترانه ای و ریسک دیابت بارداری

رژیم مدیترانه ای به عنوان  مداوم ترین الگوی غذایی محافظتی در برابر خطر دیابت بارداری گزارش شده است.میزان محافظت رژیم مدیترانه ای از 15 تا 38 درصد متغیر است و با پیروی بیشتر افراد از رژیم شیوع دیابت بارداری کاهش می یابد.هنگامی که عوامل دیگر سبک زندگی سالم مانند PA (فعالیت بدنی) ، شاخص توده بدنیBMI نرمال، غیر سیگاری بودن در نظر گرفته شود ، ارتباط رژیم مدیترانه ای با کاهش خطردیابت بارداری بیشتر و به 83% رسید.رژیم مدیترانه ای به عنوان یک رژیم غذایی حاوی مقادیر بالاتر:

• نان
• غلات
• حبوبات
• سبزیجات
• میوه ها
• ماهی
• روغن زیتون

و مصرف کمتر یا محدود چربی حیوانی، گوشت وتخم مرغ تعریف می شود.رژیم مدیترانه ای و دیابت بارداری

نوع پروتئین مصرفی و ریسک دیابت بارداری

مصرف پروتئین با منشاء حیوانی خطر ابتلا به دیابت بارداری را تا 50٪ ، افزایش می دهد در حالی که دریافت پروتئین از سبزیجات تا 30٪ نقش محافظ کننده در برابر دیابت بارداری دارد.به طور مشابه، یک الگوی غذایی کم کربوهیدرات با پروتئین حیوانی بالا ،  با افزایش 36 درصدی خطر دیابت بارداری همراه است، در حالی که رژیم غذایی کم کربوهیدرات حاوی مصرف زیاد پروتئین و چربی با منشا گیاهی با افزایش خطر مرتبط نبود .جایگزینی 5 درصد انرژی پروتئین حیوانی با پروتئین منشاء گیاهی خطر دیابت بارداری را تا 51 درصد کاهش می دهد.

اهمیت مکمل در رژیم غذایی دیابت بارداری

• ویتامین E : کمک به خنثی کردن استرس اکسیداتیو ناشی از دیابت بارداری
• ویتامین ب ۶ : برای کاهش سنتز محصولات گلیکوزیلاسیون پیشرفته ناشی از دیابت بارداری
• ویتامین D : مطالعات زیادی نشان داده اند که مکمل ویتامین دی با دوز بالا به طور قابل توجهی مقاومت به انسولین را در زنان باردار مبتلا دیابت بارداری( GDM )بهبود می بخشد همچنین مکمل ویتامین D باعث بهبود گلوکز پلاسما ناشتا( FPG) و هموگلوبین A1 درمادران مبتلا به دیابت بارداری می شود.
• کروم : تحقیقات نشان داده است که کروم درکنترل قندخون ناشتا و قند سه ماهه تاثیر بسزایی می تواند داشته باشد.

توجه داشته باشید که مکمل فولات و آهن طبق نیاز زنان باردار غیر دیابتی توصیه می گردد. به دلیل حساسیت بالا این دوران مصرف مکمل های توصیه شده باید زیر نظر متخصص تغذیه یا پزشک انجام شود و از مصرف خودسرانه این مکمل ها بپرهیزید.

 ورزش و دیابت بارداری

ورزش و فعالیت بدنی باید بخش جدایی ناپذیر یک برنامه درمانی برای افراد دیابتی باشد دیابت بارداری نیز از این برنامه مستثنی نیست چرا که ورزش به :

• بهبود حساسیت به انسولین
• کاهش عوامل خطر قلبی – عروقی
• کنترل وزن
• بهبود سلامتی

فرد دیابتی کمک می کند ، با رعایت یک سری توضیحات و راهنمایی ها ، اکثر افراد دیابتی از جمله افراد مبتلا به دیابت بارداری می توانند ورزش کنند البته به دلیل حساسیت این دوران باید زیر نظر متخصص ، با برنامه مناسب فعالیت های بدنی انجام شود برنامه فعالیت هر فردی بسته به علاقه ، سن ، سلامت عمومی ، و سطح آمادگی جسمانی متفاوت خواهد بود.

ورزش و دیابت بارداری

اصول ورزش در دیابت بارداری

ورزش در مادران باردار و مخصوصا مبتلا به دیابت بارداری اصولی دارد از جمله اینکه همیشه باید:

• با نرمش شروع شود
• کشش و گرم کردن بدن به مدت پنج دقیقه انجام شود
• زمان اوج فعالیت ضربان قلب اندازه گیری شود
• فعالیت هوازی با پنج تا ده دقیقه ورزش تدریجی آهسته که با کشش ملایم به پایان می‌رسد دنبال شود

ورزش در بارداری اگر فشار زیادی به بدن وارد نشود و حین انجام فعالیت زیاده‌روی نشود به طور کل خطرناک نیست. همچنین بهتر است  لیست کاملی از ورزش های بی خطر ( مثل پیاده روی آهسته ، دوچرخه سواری و….) در بارداری نوشته شود و به تناوب از هر کدام استفاده شود.

مراقبت های کلی دیابت بارداری

مادران مبتلا به دیابت بارداری در اجرای رژیم و مراقبت های تغذیه ایی باید به نکات زیر توجه کنند:

• روزانه حداقل نیم ساعت ورزش ( مثلا پیاده روی ) انجام دهند و مدت زمان ورزش خود را به یک ساعت در روز برسانند.
• در رژیم غذایی دیابت خود از نان و غلات سبوس دار استفاده کنند.
• مصرف میان وعده ها در رژیم غذایی دیابتی الزامی می باشد.
• توصیه به مصرف میزان کافی از گروه سبزیجات همراه با غذا در رژیم غذایی دیابت
• همواره یک منبع کربوهیدرات ساده ( مثلا آبنبات ) داشته باشند تا در صورت کاهش قند خون مصرف نمایند.
• بدون هماهنگی با متخصص تغذیه از جابه جا کردن مواد غذایی بین وعده های رژیم غذایی دیابت پرهیز کنند چراکه این امر سبب تغییر میزان کربوهیدرات در هر وعده غذایی می شود و تنظیم قندخون آن هارا به هم می زند.
• تا حدامکان سعی شود زمان مصرف قرص یا انسولین دارای نظم باشد و از جابه جایی زمان مصرف آن ها جدا پرهیز کنند.
• از مصرف زیاد قند ، مربا ، عسل ، شربت ، نوشابه در رژیم غذایی دیابت مادر باید جدا پرهیز شود چراکه مهم ترین نکته که در رژیم غذایی دیابت محدود کردن قند و شکر است.
• از مصرف غذاهای فراوری شده مثل سوسیس ، کالباس در رژیم غذایی دیابتی خود، خودداری کنند.
• از غذاهای سرخ شده و فست و فود پرهیز شود.
• بهترین روغن مصرفی زیتون ، کلزا ، کانولا می باشد.
• بهترین نوع طبخ غذا ، کبابی ، آبپز ، بخار پز می باشد.
• استعمال دخانیات و مصرف الکل در این دوران ممنوع می باشد.

باتوجه به نکات و توضیحاتی که گفته شد داشتن یک رژیم غذایی دیابت اصولی به همراه فعالیت بدنی و رعایت یک سبک زندگی سالم می تواند از بروز دیابت بارداری پیشگیری و برای درمان و کنترل آن بسیار کمک کننده باشد. اگر در دوران بارداری هستید و با این بیماری درگیر شده اید از گرفتن رژیم های خودسرانه جدا بپرهیزید چراکه می تواند عواقب جبران ناپذیری برای شما و کودکتان به همراه داشته باشد، و همین الان برای گرفتن رژیم بارداری مناسب خود اقدام کنید. دبیری دایت تا انتهای مسیر همراه شماست