پیری یک فرآیند تدریجی و مداوم از تغییرات طبیعی بدن است که از اوایل بزرگسالی شروع می شود و بسیاری از عملکردهای بدن به تدریج شروع به کاهش می کنند و در نتیجه بعضی از نیازهای بدن مانند نیازهای غذایی فرد سالمند تغییر می کند در این مقاله سعی داریم ضمن مشخص کردن سن سالمندی و تغییرات بدن با افزایش سن و دلیل آن ها به توضیح اهمیت توجه به تغذیه سالمندان و ویژگی های غذای سالمندان بپردازیم و 5تغییر عمده بدنی این عزیزان و نیازهای تغذیه ای ویژه سالمندی را توضیح دهیم.
تعریف علمی سالمند
پیری جمعیت به سرعت در حال پیشرفت است و تخمین زده می شود که تا سال 2050 از هر پنج نفر یک نفر در جهان 60 سال یا بیشتر سن داشته باشد . افراد در سن خاصی پیر یا مسن نمی شوند ، به طور سنتی، سن 65 سالگی به عنوان آغاز سالمندی تعیین شده است ، اما دلیل بر اساس تاریخ بود، نه زیست شناسی ، سال ها پیش، سن 65 سالگی به عنوان سن بازنشستگی در آلمان، اولین کشوری که برنامه بازنشستگی را ایجاد کرد، انتخاب شد. این سن نزدیک به سن واقعی بازنشستگی اکثر افراد در جوامع پیشرفته اقتصادی است.
اهمیت تغذیه سالمندان
تحقیقات زیادی نشان داده است که تغذیه کافی می تواند تأثیر مثبتی بر روند پیری داشته باشد و در نتیجه کیفیت زندگی سالمندان را بهبود ببخشد و از بیماری های مزمن و مرگ و میر آن ها جلوگیری کند ،با این حال، به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی و اجتماعی مرتبط با افزایش سن، افراد مسن ممکن است در معرض افزایش خطر کمبود مواد مغذی باشند .پس توجه به تغذیه سالمندان از اهمیت زیادی برخوردار است.
تغذیه سالمندان می تواند شامل سه نوع خدمات پیشگیرانه باشد :
- پیشگیری اولیه، تاکید بر تغذیه سالمندان در ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری ها همچنین همراه بودن تغذیه سالم با فعالیت بدنی به یک اندازه مهم است.
- پیشگیری ثانویه برای حفظ عملکرد و کیفیت زندگی شامل کاهش خطر و کند کردن پیشرفت بیماری های مزمن مرتبط با تغذیه سالمند ،تحرک کاربردی قدرتی ، به عنوان یک راهکار مثبت در مقابل ناتوانی و وابستگی است.
- در پیشگیری سوم، مدیریت و مراقبت در خصوص جویدن غذا و مشکلات اشتها، رژیم های غذایی اصلاح شده و محدودیت های کاربردی انجام می شود. در این موارد نیاز به مداخله کارشناسان و متخصصان تغذیه است تا رژیم غذایی مخصوص سالمندان را طبق نیازهای آن ها تنظیم کنند.
اهمیت تغذیه سالمندان
نیازهای تغذیه ای سالمندانتوجه به تغذیه سالمندان اهمیت زیادی دارد زیرا بسیاری از سالمندان نیازهای تغذیه ای خاصی دارند ، سالمندی بر جذب ، استفاده و دفع ریز مغذی ها اثر می گذارد ، دریافت های مرجع غذایی ،گروه سنی 50 سال و بالاتر را به دو گروه 50 تا 70 سال و 71 سال و بالاتر تقسیم می کند.انجمن سالمندان، توصیه به افزایش دریافت :
- غلات کامل
- سبزی های سبز تیره و نارنجی
- حبوبات
- شیر
- غذاهای پر دانسیته از نظرمواد مغذی
- غذاهایی با چربی اشباع کمتر
- غذاهای فاقد شکر افزوده شده
در تغذیه سالمندان می کند همچنین دریافت سدیم و چربی های اشباع و گوشتهای فراوری شده ( سوسیس و کالباس) در رژیم این عزیزان باید محدود شود.سایر مطالعات نشان داده که سالمندان دریافت پایینی از کالری ، چربی کل ، فیبر(لینک مقاله غذاهای پرفیبر برای سالمندان)، کلسیم، منیزیم، روی، مس و فولات، ویتامین B12، ویتامین C ،E و D دارند . هنگامی که سالمندان با کاهش اشتها، سیری زودهنگام و کاهش دسترسی به غذا روبرو باشند، تغذیه سالمندان با چالش روبه می شود زیرا پیروی از توصیه های غذایی می تواند برای آن ها دشوار باشد. در نظر گرفتن این موارد و سایر عواملی که مانع از توانایی فرد برای تامین نیاز های تغذیه ای می شود بسیار مهم است نیازهایی از جمله وضعیت اجتماعی و اقتصادی، وضعیت بیماری و سلامت کلی، توانایی جویدن و بلع و توانایی چشایی می تواند بر دریافت غذایی آن ها تاثیر بگذارد .
بسته به ژنتیک و سابقه پزشکی هر فرد، ممکن است با افزایش سن نیاز به بعضی مواد مغذی بیشتر شود ، به عنوان مثال،با ترشح کمتر اسید معده در بعضی سالمندان (اسید معده خود به جذب آهن کمک می کند)ممکن است فرد به آهن بیشتری نیاز داشته باشد ویا ممکن است به دلیل سابقه بیماری کبدی فرد ، فولات بیشتری دفع شود و در نتیجه سالمند به فولات بیشتری نیاز داشته باشد لذا در نظر گرفتن این نیاز ها در تغذیه سالمندان اهمیت زیادی دارد .
نیازهای تغذیه سالمندان
سوء تغذیه در سالمندان
کاهش وزن غیر ارادی نیاز به توجه فوری در افراد مسن دارد این کاهش وزن می تواند ناشی از برخی شرایط قابل درمان مانند زخم باشد، اگرچه شیوع واقعی کمبود وزن در میان افراد مسن کم است و زنان بالای 65 سال سه برابر بیشتراز مردان همسن خود احتمال کم وزنی دارند با این حال، بسیاری از افراد مسن در معرض خطر کم وزنی و سوء تغذیه هستند.برای افراد مسن تر از 70 سال، بهترین وضعیت سلامت و کمترین خطر مرگ در افرادی مشاهده شده است که شاخص توده بدنی (BMI) بین 25 تا 32 داشتند که این مقدار BMI بالاتر از عدد بهینه برای افراد جوان است (18.5 تا 25)مقابله موثر با کاهش وزن ، مستلزم یافتن علل سوءتغذیه و رسیدگی به آن است برخی از علل سوء تغذیه عبارت است از:
- داروها
- افسردگی
- کاهش حس چشایی یا بویایی
- سلامت ضعیف دهان
- بیماری های مزمن
- دیسفاژی(اختلال در بلع)
- نهایی
راهکار رژیمی برای جلوگیری از سوء تغذیه سالمندان
ارائه غذاهای مورد علاقه فرد در پنج یا شش وعده غذایی کوچک و پرکالری هر روز به جای سه وعده بزرگتر
- مصرف میان وعده های مکرر یا مصرف وعده های غذایی کم حجم ، دریافت چندین ویتامین و مواد معدنی مهم را در افراد مسن افزایش می دهد.
- مصرف غذاهای غنی از پروتئین با دانسیته بالا
- تعدیل محدودیت های رژیمی با اجازه به انتخاب بیشتر
- اضافه کردن آب گوشت و خامه برای افزایش انرژی غذاها و سهولت در جویدن
بیشتر افراد سالمند جامعه کمتر از 1000کیلوکالری در روز انرژی دریافت می کنند که این مقدار انرژی دریافتی جهت حفظ وضعیت تغذیه خوب ناکافی است ، با توجه به نکات گفته شده توجه به تغذیه سالمندان و تامین نیازهای ان ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
تغییرات فیزیکی مؤثر بر تغذیه سالمندان
درجدول زیر به توضیح تغییرات فیزیکی که با افزایش سن در سالمندان ایجاد می شود و می تواند تغذیه آن ها را تحت تاثیر قرار دهد اشاره کردیم.
با توجه به کلیاتی که در مورد تغییرات فیزیکی و تاثیر آن بر تغذیه سالمندان گفته شد توجه به نیازهای غذایی سالمندان از اهمیت بالایی برخوردار است در ادامه به معرفی هر یک از این 5 نیاز غذایی سالمندان می پردازیم.
| 1. روده ها قدرت عضلانی خود را از دست می دهند و در نتیجه حرکات آن ها ضعیف تر می شود که خود می تواند منجر به یبوست شود.
2. التهاب معده، رشد غیرطبیعی باکتری ها و کاهش بسیار زیاد اسید خروجی هضم و جذب را مختل می کند. 3. درد و ترس از خفگی ممکن است باعث اجتناب از غذا یا کاهش مصرف غذا شود |
دستگاه گوارش |
| کاهش ترشح انسولین توسط لوزالمعده و کاهش پاسخگویی سلول‌ها و در نتیجه اختلال در متابولیسم طبیعی گلوکز(افزایش خطر دیابت نوع 2 در سالمندان) | هورمون ها |
| 1. از دست دادن دندان ها، بیماری لثه و کاهش ترشح بزاق مانع از جویدن و بلع غذا می شود.
2. اختلالات بلع باعث افزایش احتمال خفگی در سالمندان می شود. 3. درد ممکن است باعث اجتناب از مصرف غذاهای سخت جویدنی شود. |
دهان |
| 1. کاهش بینایی می تواند خرید و تهیه غذا را دشوار کند.
2. کاهش حس بویایی و چشایی ممکن است اشتها را کاهش دهد. |
اندام های حسی |
| کاهش وزن و کاهش توده بدون چربی بدن که منجر به کاهش نیاز به انرژی می شود (از طریق فعالیت بدنی ممکن است قابل پیشگیری یا برگشت باشد). | ترکیب بدنی |
۱. مشکلات گوارشی سالمندان
تغییرات سیستم گوارش در سالمندان می تواند بر دریافت مواد مغذی تأثیر منفی بگذارد که از جمله این عوارض:
- تغییرات طعم و بو
- تغییرحس چشایی
- تغییرات در ترشح بزاق
- دیسفاژی یا تاخیر در فرآیند بلع
- آکلریدیا یا ترشح ناکافی اسید معده
- یبوست
- دیورتیکولوز
هر یک از این تغییرات در سیستم گوارش می تواند تأثیر قابل توجهی بر تغذیه سالمندان داشته باشد عدم توانایی در مصرف مقدار کافی غذا همراه با کاهش جذب مواد مغذی می تواند منجر به سوء تغذیه سالمندان شود.
یبوست در سالمندان
یبوست به صورت اجابت مزاج کمتر از حد معمول، مشکل یا زور زدن بیش از حد در مدفوع، اجابت مزاج دردناک، مدفوع سفت یا تخلیه ناقص روده تعریف می شود ، جلوگیری از یبوست با افزایش سن اهمیت زیادی دارد چراکه یبوست یک شکایت رایج در میان سالمندان و به ویژه ساکنان خانه سالمندان است.علل اولیه شامل دریافت ناکافی مایعات ، کمبود فعالیت بدنی و مصرف کم فیبر غذایی(لینک مقاله غذاهای پرفیبر برای سالمندان) است، یبوست همچنین به دلیل برخی از داروهایی که معمولاً در افراد مسن استفاده می شود نیز می تواندایجاد می شود.
داروهای ضد افسردگی و همچنین مواد مخدر حرکت روده را کند می کنند ، دیورتیک ها نیز می توانند باعث کاهش رطوبت مدفوع شوند که یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد یبوست است. توجه به تغذیه سالمندان (افزایش مصرف منابع غنی از فیبرهای محلول شامل برخی از میوه ها و سبزیجات ، حبوبات و… )برای کمک به جلوگیری از بیماری های مزمن کمک کننده است. با این حال، با افزایش سن، مشکلات حمل و نقل، امکانات محدود پخت و پز و ناتوانی در جویدن باعث محدودیت برخی از سالمندان از مصرف میوه ها و سبزیجات تازه می شود.حتی بدون چنین مشکلاتی، اکثر افراد مسن نمی توانند روزانه 25 گرم فیبر توصیه شده (14 گرم در هر 1000 کالری) را دریافت کنند. هنگامی که مصرف کم فیبر با مصرف کم مایعات، ورزش ناکافی و داروهای یبوست آور ترکیب شود، یبوست اجتناب ناپذیر می شود.
آکلریدیا در سالمندان
تغییرات معده نیز در سالمندان دور از انتظار نیست، سیری زودهنگام به دلیل تغییرات مرتبط با افزایش سن در معده ، همراه با اختلال در عملکرد مخاط معده منجر به ناتوانی مقاومت در برابر آسیب می شود و می تواند منجر به زخم، سرطان و عفونت شود.
گاستریت باعث التهاب و درد، تاخیر در تخلیه معده و ناراحتی معده می شود که خود بر فراهمی زیستی مواد مغذی مانند کلسیم، B12 و روی تأثیر می‌گذارد و خطر کمبود مزمن این ویتامین ها را افزایش می‌دهد. آکلریدیا همان ترشح ناکافی اسید معده است وجود اسید معده به قدر کافی و فاکتور داخلی برای جذب ویتامینB12 لازم است ، با وجود اینکه در کبد ذخایر این ویتامین وجود دارد اما کمبود B12 نیز گاهی اتفاق می افتد . علایم کمبود B12اغلب به علت شباهت با آلزایمر یا سایر شرایط مزمن مثل
- خستگی زیاد
- فراموشی
- گیجی
- سوزش
- ضعف دست ها و پاها
ممکن است اشتباه تشخیص داده شود ، استفاده از مکمل های آنتی اسید کربنات کلسیم به عنوان مکمل کلسیم ، برای افرادی مسنی که اختلال در ترشحات اسید معده دارند منع مصرف دارد توجه به تغذیه سالمندان و در نظرگرفتن ممنوعیت های غذایی آن ها از اهمیت زیادی برخوردار است.
خفگی در سالمندان
تغییرات مربوط به سن و بیماری در عملکرد بلع اختلال ایجاد می کند کاهش توده عضلانی دهان و مری و کاهش خاصیت ارتجاعی بافت همبند، می تواند باعث تاخیر در فرآیند بلع افراد مسن شود.درسالمندان تاخیر در بلع و کاهش فشار پریستالتیک در مری می‌تواند به چالش‌هایی در بلع عملکردی تبدیل شود ، که ممکن است تغذیه کافی را تهدید کند و فرد را مستعد خفگی یا آسپیراسیون کند.
دیسفاژی، اختلال در بلع، معمولاً با بیماری های عصبی و زوال عقل همراه است که خطر ابتلا به ذات الریه، آسپیراسیون، عفونت ناشی از ورود غذا یا مایعات به ریه ها را افزایش می دهد. توجه به بافت غذای سالمندان و استفاده از مایعات غلیظ و غذاهای اصلاح شده می تواند به افراد مبتلا به دیسفاژی کمک کند تا با خیال راحت غذا بخورند.
۲. چاقی در سالمندان
رنج چاقی در سنین 65 تا 74 سال نسبت به افراد بالای 75 سال بیشتر است ،چاقی با افزایش ریسک
- مرگ و میر
- بروز بیماری های مزمن مانند : دیابت 2 ، بیماری های قلبی ، فشارخون بالا، آرتریت ، سرطان بخصوص سرطان سینه ،آسم و مشکلات تنفسی)
- کاهش عملکرد سالمندان
همراه است ، چاقی باعث کاهش تدریجی عملکرد فیزیکی فرد سالمند می شود که خود می تواند باعث افزایش ضعف شود ،اضافه وزن و چاقی همچنین می تواند منجر به کاهش فعالیت های روزانه سالمندان شود.
هدف اولیه برای مداخله وزن مناسب در برنامه رژیمی و تغذیه سالمندان کاهش وزن بیش از 10 درصد از وزن کل بدن در طول 6 ماه است، افراد باید تشویق به محدودیت کالری خفیف و افزایش فعالیت شوند ، داشتن اضافه وزن بعد از 70 سالگی ممکن است محافظ سلامت فرد باشد توجه به تغذیه سالمندان برای جلوگیری از چاقی و تامین نیازهای آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
۳. مشکلات دهانی در سالمندان
عواقب تغذیه ای مصرف چندین دارو(5 دارو یا بیشتر و یا دارو های بدون نسخه)، قابل توجه است بیش از 400 نوع دارو مصرفی وجود دارد که می تواند باعث خشکی دهان شود .توجه به تغذیه سالمندان عزیز یعنی آماده کردن غذاهای مرطوب مثل سوپ های لذیذ و خورشت ها ، اضافه کردن سس ها و پوره کردن و خرد کردن غذاها می تواند غذاها را برای خوردن آن ها آسان ترکند ، علاوه بر این، افرادی که از سلامت دهان و دندان ضعیفی برخوردارند بهتر است از غذاهای غنی شده با مواد مغذی استفاده کنند .
۴. تغییرات حسی در سالمندان
مشکلات بینایی در سالمندان
افزایش سن می تواند بر بینایی سالمندان نیز تاثیر بگذارد بیماری های شایع چشم در این دوران شامل پیرچشمی، آب مروارید یا کاتاراکت و آب سیاه یا گلوکوم می باشد که در ادامه مقاله به طور خلاصه به توضیح هر کدام از این بیماری ها می پردازیم .
پیرچشمی : این بیماری معمولا در دهه چهارم زندگی آشکار می شود و شامل کاهش انعطاف پذیری عدسی است که منجر به ناتوانی در تمرکز دقیق در فواصل نزدیک و نیازفرد به عینک مطالعه می شود.
گلوکوم یا آب سیاه : گلوکوم یا آب سیاه دومین علت رایج کاهش بینایی است که شامل آسیب به عصب بینایی در نتیجه افزایش فشار داخل چشم است بیماری های زیر می توانند خطر گلوکوم را افزایش دهند:
- پرفشاری خون
- دیابت( دریافت رژیم غذایی دیابت)
- بیماری های قلبی عروقی
کاتاراکت یا آب مروارید : حدود نیمی از افراد بالای 65 سال دچار درجاتی از کدر شدن عدسی می باشند کاتاراکت یا اب مروارید شامل کدر و تیره شدن عدسی چشم است. رایج ترین درمان کاتاراکت جراحی می باشد که به وسیله آن عدسی کدر با یک عدسی مصنوعی جایگزین می شود .
تاثیر تغذیه بر کاتاراکت یا آب مروارید
تغذیه سالمندان می تواند باعث تاخیر پیشرفت آب مروارید شود ، رژیم غذایی غنی از یک سری مواد مغذی مانند
- آنتی اکسیدان ها مانند بتاکاروتن
- سلنیوم
- لوتئین
- امگا 3
- ویتامین C و E
باعث تاخیر پیشرفت آب مروارید می شود ،همچنین افزایش دریافت سدیم و قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش پیشرفت آب مروارید را افزایش می دهد.
مواد مغذی ویژه سالمندان
۵. ترکیب بدن
ترکیب بدن انسان با افزایش سن تغییر می کند ، توده چربی، چربی احشایی و چربی بین عضلانی افزایش و توده بدون چربی(بافت عضلانی )کاهش می یابد.
سارکوپنی یعنی از دست دادن عملکرد عضلات اسکلتی و توده عضلانی مرتبط با سن است که باعث افزایش خطر سقوط و کاهش کیفیت زندگی سالمندان می شود.
در دهه چهلم زندگی شواهدی از سارکوپنی قابل تشخیص است و این پروسه بعد از حدود 75 سالگی سرعت می گیرد ارتباط قوی بین سارکوپنی و کاهش عملکرد، ناتوانی، بستری شدن،سپرده شدن به خانه سالمندان و مرگ و میر افراد سالمند وجود دارد راهکارهای پیشگیری کننده نقش مهمی در جلوگیری از این عوارض دارند.
چاقی سارکوپنیک شامل از دست دهی توده عضلانی در افراد سالمند همراه با افزایش بافت چربی است ، افزایش وزن و کاهش توده عضلانی همراه با هم باعث کاهش فعالیت فیزیکی می شود که آن هم به نوبه خود سارکوپنی را تشدید می کند.
شیوه زندگی بی نهایت بی تحرک در افراد چاق عامل اصلی کاهنده کیفیت زندگی آن ها است سبک زندگی بی تحرک می تواند به عنوان میزان فعالیت بدنی کم تر از آستانه اثرات مفید فعالیت فیزیکی بر سلامت تعریف شود و یا به زبان ساده تر مصرف کمتر از 200 کالری در روز انرژی برای فعالیت های فیزیکی، لذا داشتن فعالیت بدنی و ورزش در سالمندان اهمیت زیادی دارد.
ترکیب بدن سالمندان
ورزش در سالمندان
توصیه های ورزشی سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای سنین بالای65 سال شامل :
- حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط در هفته یا حداقل 75 دقیقه فعالیت هوازی با شدت شدید یا معادل ترکیبی آن.
- فعالیت هوازی باید در دوره های حداقل 10 دقیقه انجام شود.
- تا 300 دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط یا 150 دقیقه فعالیت هوازی با شدت شدید یا معادل ترکیبی در هفته برای افزایش مزایای سلامتی انجام شود.
- افراد با تحرک پائین باید تمرینات تعادلی در 3 روز یا بیشتر را انجام دهند تا از زمین خوردن جلوگیری کنند.
- فعالیت های تقویت کننده عضلات باید در 2 روز یا بیشتر انجام شود.
- اگر افراد مسن به دلیل شرایط سلامتی نمی توانند فعالیت بدنی توصیه شده را انجام دهند، باید تا آنجا که توانایی دارند فعالیت بدنی داشته باشند.
ورزش در سالمندان
در این مقاله سعی کردیم به تغیرات بدن با افزایش سن و مشکلات و عوارض این دوران بپردازیم مشکلاتی که بسیاری از آن ها با تغذیه سالمندان ارتباط دارد و با یک رژیم غذایی مخصوص این دوران قابل برطرف شدن هستند اگر شما یا پدر و مادرتان دچار این عوارض هستید همین الان جهت دریافت رژیم مخصوص آن ها اقدام کنید.برای دریافت رژیم مخصوص سالمندان از طریق این لینک اقدام کنید.
